याज्ञवल्क्य कृत - सरस्वती स्तोत्र
 |
| Yajnavalkya - Saraswati Stotra |
वाग्देवतायाः स्तवनं श्रूयतां सर्वकामदम् ।
महामुनिर्याज्ञवल्क्यो येन तुष्टाव तां पुरा ॥ १ ॥
गुरुशापाच्च स मुनिर्हतविद्यो बभूव ह ।
तदाऽऽजगाम दुःखार्तो रविस्थानं च पुण्यदम् ॥ २ ॥
सम्प्राप्य तपसा सूर्यं कोणार्के दृष्टिगोचरे ।
तुष्टाव सूर्य्यं शोकेन रुरोद स पुनः पुनः ॥ ३ ॥
सूर्य्यस्तं पाठयामास वेदवेदाङ्गमीश्वरः ।
उवाच स्तुहि वाग्देवीं भक्त्या च स्मृति हेतवे ॥ ४ ॥
तमित्युक्त्वा दीननाथो ह्यन्तर्द्धानं जगाम सः ।
मुनिः स्नात्वा च तुष्टाव भक्तिनम्रात्मकन्धरः ॥ ५ ॥
याज्ञवल्क्य कृत - सरस्वती स्तोत्र ,Yajnavalkya - Saraswati Stotra
॥ याज्ञवल्क्य उवाच ॥
कृपां कुरु जगन्मातर्मामेवं हततेजसम् ।
गुरुशापात्स्मृतिभ्रष्टं विद्याहीनं च दुःखितम् ॥ ६ ॥
ज्ञानं देहि स्मृतिं देहि विद्यां विद्याधिदेवते (देहि देवते) ।
प्रतिष्ठां कवितां देहि शक्तिं शिष्य-प्रबोधिकाम् ॥ ७ ॥
ग्रन्थ-निर्मिति(कर्तृत्व)-शक्तिं च सुशिष्यं(सच्छिष्यं) सुप्रतिष्ठितम् ।
प्रतिभां सत्सभायां च विचारक्षमतां शुभाम् ॥ ८॥
लुप्तं सर्वं दैववशान्नवीभूतं पुनः कुरु ।
यथाऽङ्कुरं भस्मनि च करोति देवता पुनः ॥ ९ ॥
ब्रह्मस्वरूपा परमा ज्योतिरूपा सनातनी ।
सर्वविद्याधिदेवी या तस्यै वाण्यै नमो नमः ॥ १० ॥
यया विना जगत् सर्वं शश्वज्जीवन्मृतं सदा ।
ज्ञानाधिदेवी या तस्यै सरस्वत्यै नमो नमः ॥ ११ ॥
यया विना जगत् सर्वं मूकमुन्मत्तवत्सदा ।
वागधिष्ठातृदेवी या तस्यै वाण्यै नमो नमः ॥ १२ ॥
हिमचन्दनकुन्देन्दुकुमुदाम्भोजसंनिभा ।
वर्णाधिदेवी या तस्यै चाक्षरायै नमो नमः ॥ १३ ॥
विसर्ग बिन्दुमात्राणां यदधिष्ठानमेव च ।
इत्थं त्वं गीयसे सद्भिर्भारत्यै ते नमो नमः ॥ १४ ॥
यया विनाऽत्र संख्याता संख्यां कर्तुं न शक्यते ।
काल संख्यास्वरूपा या तस्यै देव्यै नमो नमः ॥ १५ ॥
व्याख्यास्वरूपा या देवी व्याख्याधिष्ठातृदेवता ।
भ्रमसिद्धान्तरूपा या तस्यै देव्यै नमो नमः ॥ १६ ॥
स्मृतिशक्तिर्ज्ञानशक्तिर्बुद्धिशक्तिस्वरूपिणी ।
प्रतिभा कल्पना शक्तिर्या च तस्यै नमो नमः ।
सनत्कुमारो ब्रह्माणं ज्ञानं पप्रच्छ यत्र वै ॥ १७ ॥
बभूव जडवत् सोऽपि सिद्धान्तं कर्तुमक्षमः ।
तदाऽऽजगाम भगवानात्मा श्रीकृष्ण ईश्वरः ॥ १८ ॥
उवाच स च तं स्तौहि वाणीमिष्टां प्रजापते ।
स च तुष्टाव त्वां ब्रह्मा चाऽऽज्ञया परमात्मनः ॥ १९ ॥
चकार त्वत्प्रसादेन तदा सिद्धान्तमुत्तमम् ।
यदाप्यनन्तं पप्रच्छ ज्ञानमेकं वसुन्धरा ॥ २० ॥
बभूव मूकवत् सोऽपि सिद्धान्तं कर्तुमक्षमः ।
तदा त्वां च स तुष्टाव सन्त्रस्तः कश्यपाज्ञया ॥ २१ ॥
ततश्चकार सिद्धान्तं निर्मलं भ्रमभञ्जनम् ।
व्यासः पुराणसूत्रं च पपृच्छ वाल्मिकिं यदा ॥ २२ ॥
मौनीभूतः स सस्मार त्वामेव जगदम्बिकाम् ।
तदा चकार सिद्धान्तं त्वद्वरेण मुनीश्वरः ॥ २३ ॥
सम्प्राप्य निर्मलं ज्ञानं प्रमादध्वंसकारणम् ।
पुराण सूत्रं श्रुत्वा स व्यासः कृष्णकलोद्भवः ॥ २४ ॥
त्वां सिषेवे च दध्यौ तं शतवर्षं च पुष्करे ।
तदा त्वत्तो वरं प्राप्य सत् कवीन्द्रो बभूव ह ॥ २५ ॥
तदा वेदविभागं च पुराणानि च चकार सः ।
यदा महेन्द्रे पप्रच्छ तत्वज्ञानं सदाशिवम् ॥ २६ ॥
क्षणं त्वामेव सञ्चिन्त्य तस्यै ज्ञानं दधौ विभुः ।
पप्रच्छ शब्दशास्त्रं च महेन्द्रश्च बृहस्पतिम् ॥ २७ ॥
दिव्यं वर्षसहस्रं च स त्वां दध्यौ च पुष्करे ।
तदा त्वत्तो वरं प्राप्य दिव्यवर्षसहस्रकम् ॥ २८ ॥
उवाच शब्दशास्त्रं च तदर्थं च सुरेश्वरम् ।
अध्यापिताश्च यैः शिष्याः यैरधीतं मुनीश्वरैः ॥ २९ ॥
ते च त्वां परिसञ्चिन्त्य प्रवर्तन्ते सुरेश्वरिम् ।
त्वं संस्तुता पूजिता च मुनीन्द्रैर्मनुमानवैः ॥ ३० ॥
दैत्येन्द्रैश्च सुरैश्चापि ब्रह्मविष्णुशिवादिभिः ।
जडीभूतः सहस्रास्यः पञ्चवक्त्रश्चतुर्मुखः ॥ ३१ ॥
यां स्तोतुं किमहं स्तौमि तामेकास्येन मानवः ।
इत्युक्त्वा याज्ञवल्क्यश्च भक्तिनम्रात्मकन्धरः ॥ ३२ ॥
प्रणनाम निराहारो रुरोद च मुहुर्मुहुः ।
तदा ज्योतिः स्वरूपा सा तेन दृष्टाऽप्युवाच तम् ॥ ३३ ॥
सुकवीन्द्रो भवेत्युक्त्वा वैकुण्ठं च जगाम ह ।
याज्ञवल्क्यकृतं वाणीस्तोत्रमेतत्तु यः पठेत् ॥ ३४ ॥
स कवीन्द्रो महावाग्मी बृहस्पतिसमो भवेत् ।
महामूर्खश्च दुर्मेधा वर्षमेक यदा पठेत् ॥ ३५ ॥
स पण्डितश्च मेधावी सुकविश्च भवेद् ध्रुवम् ॥
॥ इति श्रीब्रह्मवैवर्ते महापुराणे प्रकृतिखण्डे नारदनारायणसंवादे याज्ञवल्क्योक्त वाणीस्तवनं नाम पञ्चमोऽध्यायः ॥
॥ इति श्रीमद्देवीभागवते महापुराणे नवमस्कन्धे याज्ञवल्क्यकृतं सरस्वतीस्तोत्रवर्णनं नाम पञ्चमोऽध्यायः ॥
टिप्पणियाँ